London (Hargeisa Press)- Mid ka mid ah mac-macaannada macmalka ah ee ugu caansan adduunka, ayaa lagu wadaa in bishan July ay ku dhawaaqdo Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO), khatarta caafimaad ee ka dhalata, sida laga soo xigtay ilo aqoon u leh habkan, taas oo ka soo horjeeda warshaddaha cuntada iyo nidaamiyeyaasha.
Sidoo kale, wakaaladda wararka ee Reuters, ayaa dhankeeda sheegtay in mid ka mid ah macmacaannada ugu caansan adduunka la qorshaynayo in bishan July ay ku dhawaaqdo hay’ad hormuud u ah caafimaadka adduunka in uu noqon karo mid sababa xannuunka khatarta ah ee Kansarka oo dunnida kusoo badanaya, sida laga soo xigtay laba ilood oo aqoon u leh habkan, taas oo ka hor imanaysa warshaddaha cuntada iyo nidaamiyayaasha.
Aspartame, oo loo isticmaalo baddeecooyinka soodhaha cuntada ee Coca-Cola ilaa Mars iyo weliba xanjada la calashado ee loo yaqaan (Extra chewing gum) iyo qaar ka mid ah cabitaannada Snapple, kuwaas oo dhammaantood lagu dari doono bisha July 2023, inay yihiin kuwo si macquul ah ugu keena bini’aadamka xanniinka Kansarka ee ku dhaca bini’aadamka.
Waa markii ugu horaysay ee Hay’adda Caalamiga ah ee Cilmi-baadhista Kansarka (IARC), iyo Ururka Caafimaadka Adduunka (WHO, gaar ahaan garabka cilmi-baadhista Kansarka ay xaqiijiyeen arrintan, sida ay ilo-wareedyadu u sheegeen wakaaladda Reuters.
Xukunka IARC, ayaa la soo gabagabeeyey horraantii bishii hore ee Jun 2023, kaddib kulan ay yeesheen khubarada dibadda ee kooxda, waxaana loogu talagalay in lagu qiimeeyo in ay waxani yihiin khatar suurtagal ah iyo in kale, iyadoo lagu salaynayo dhammaan caddaymaha la daabacay ee lagu oggaaday baadhitaanka iyo daraasaadka qaatay muddada.
WHO, ma tixgelinayso inta ay le’eg tahay badeecadda uu qofku si badbaado leh u isticmaali karo. Taladan loogu talagalay shakhsiyaadka waxay ka timid guddi khubaro ah oo gaar ah oo WHO ah oo ku saabsan cuntada lagu daro, oo loo yaqaan JECFA (Guddiga Wadajirka ah ee WHO iyo Guddiga Khabiirka ee Ururka Cuntada iyo Beeraha ee Cunnada Lagu daro), oo ay weheliso go’aannada xeer-ilaaliyeyaasha qaranka.
Si kastaba ha ahaatee, xukunadii la midka ahaa ee IARC xilliyo hore uga soo saareen walxaha kala duwan, taas oo kor u qaaday welwelka macaamiisha ee ku saabsan isticmaalkooda, waxaana ka dhashay dacwado iyo cadaadis lagu saaray soosaarayaasha inay dib u sameeyaan cuntooyinka oo ay ku beddelaan waxyaabo kale. Laakiin taas ayaa keentay dhaleecayn ah in qiimaynta IARC ay ku jahawareeri karaan dadweynahu.
JECFA, guddiga WHO ee waxyaabaha lagu daro, ayaa sidoo kale dib u eegaya isticmaalka aspartame sannadkan. Shirkoodu waxa uu bilaabmay dhamaadki bishii June waxana lagu wadaa in lagu dhawaaqo natiijada isla maalinta ay IARC soo saarto go’aankeeda oo ku beegan Julaay 14 2023.
Sidoo kale, Cuntada Coke oo noqotay mid qallafsan oo ballan qaaday inay ka caawinayso macaamiisheeda inay dhimaan miisaanka. Laakiin xilligan Hay’adda Caafimaadka Aduunka ee WHO, ayaa caddaysay in la sheego in cuntada Coke laga yaabo inay keento Kansar. Arrintan ayaa ah cududda cilmi-baadhista Kansarka oo dib loo eegay (aspartame) oo ah macmacaan kaloriin-yar. Kaas oo si weyn loo isticmaali jiray ilaa 1980, laakiin Aspartame waxay ay ku jirta cabitaanada qalafsan, xanjada, ka sokow Kansarka waxayna sababtaa xitaa dhibcooyinka qufaca.
Dhadhanka uu saneeyo curriyaha macmalka ah ee aspartame iyo mac-macaannada kale ee macmalka ahi way ka duwan yihiin kan sonkorta aan ahayn artifishalka wakhtiyada bilawga ah iyo inta ay macaanku soconayso, in kasta oo aspartame uu ku soo dhawaado astaanta dhadhanka sonkorta ee mac-macaanayaasha la ansixiyay. Laakiin arrintan ayaa saamayn weyn ku yeelanay wax-soo-saarka shirkaddo waaweyn iyo cabitaano aad looga isticmaalo aduunka, sidoo kale, waxay saamayn ku yeelanay waxyaabo baddan oo lagu iibiyo dukaamada waaweyn iyo suuqyada dadka saboolka ah ee inta baddan loo soo dhoofiyo Afrika.