Hargeysa (Hargeisa Press)- Qiimaha lagu cayminayo maraakiibta mara marin-biyoodka biyaha Badda Cas, ayaa in ka badan laban-laabmay tan iyo bilawgii September, iyadoo ay sii kordhayso khatarta weerarrada Xuutiyiinta Yemen ee maraakiibta ganacsiga, sida ay sheegeen ilo-wareedyada warshadaha.
Xuutiyiinta Iran ay taageerto, ayaa markii ugu horeysay bilaabay diyaaradaha aan duuliyeha lahayn iyo gantaalo ay ku garaacayaan marin biyoodka bishii November. Waxayna tallaabada weerarada ku tilmaameen inay hiil u yihiin xasuuqa ay Israel ku hayso shacabka Falastiiniyiinta ee dagaalka u dhaxeeya Israa’iil iyo Xamaas ee Marinka Qaza.
In ka badan 70 weerar ayay Xuutiyiintu ku quusiyeen laba markab, mid kalena way qabsadeen, waxaanay dileen ugu yaraan saddex badmaax ah.
Ilaha warshadaha, oo ka hadlaya xaalad aan la magacaabin, ayaa sheegay in kharashaadka dheeraadka ah ee khatarta dagaalka, oo la bixiyo marka maraakiibtu maraan Badda Cas, laga soo xigtay ilaa 2 boqolkiiba qiimaha markabka 0.7 boqolkiiba bilawgii Sebtembar iyo ka dib weerarkii lagu qaaday Markabka Sounion ee laga lahaa Giriiga, kaas oo gubanayay muddo toddobaadyo ah.
“Wakhtigan xaadirka ah, waxaan aragnaa qiimaha qaaliga ah ilaa 2 boqolkiiba qiimaha markabka hal mar oo badda cas ah iyada oo ay jirto rabitaanka cuntada caymisku isbedbedesho,” ayay tidhi Louise Nevill oo ah madaxa sare ee UK ee badda, xamuulka iyo saadka.
Xuutiyiintu waxay sheegeen inay weerari doonaan maraakiibta xidhiidhka la leh UK, Mareykanka ama ay ku soo xidhaan dekedaha Israel, inkasta oo maraakiib kale ay ku jireen xariiqda rasaasta, taasoo khataro iyo kharashaadba ku sii kordhinaysa.
“Qaar badan oo ka mid ah caymisyada yaryar ayaan hadda diyaar u ahayn inay qoraan caymiska dagaalka Badda Cas,” ayuu yidhi David Smith, madaxa badda ee dilaaliinta caymiska McGill iyo Partners.
“Waa markii ugu horeysay ee aan arko kuwa wax qoraya oo kaliya oo leh maya.”
Ilaha warshadaha caymiska, ayaa sheegay in weli ay jiraan qaar dabooli kara laakiin kharashaadka ayaa kor u kacay.
“Waxaa jira xulasho badan oo ay leeyihiin kuwa weli doonaya inay qoraan maraakiibta,” ilo qoraal ah ayaa yidhi, isagoo soo jeedinaya caymisyadu inay sii kordhayaan taxaddar iyo xulasho.
“Maraakiibta laga yaabo in la weeraro ayaa hadda la halgamaya sidii ay gabaad u heli lahaayeen.”
Markabka MV Sounion oo laga leeyahay dalka Giriiga, isla-markaana sita calanka dalkaa, ayaa siday ilaa hal milyan oo foosto oo shidaalka caydhiin ah, wallow sida laga soo xigtay saraakiisha Gaadiidka Baddaha ay shaqaalihii la socday ka goosteen kadib markii ay masiibadu haleeshay Markabka ee ay Xuutiyiintu la beegsadeen gantaalo ay ku soo rideen 21 August.
Dagaalyahanada Yemen ee Xuutiyiinta, ayaa markii dambe qarxiyay Markabka, iyagoo adeegsanaya waxyaabaha qarxa ee ay saarnaayeen, waxaana ka dhashay dab badan oo ka holcay dusha sare ee Markabka.
Mareykanka, ayaa ka digay in daadashada shidaalka ee Biyaha Badda oo uu sababo Markabka Sounion, waxayna ku tilmaameen in khatartu noqon karto mid afar jeer ka badan masiibadii loo bixiyay Exxon Valdez ee 24 March 1989. Dhacdadaas oo lagu arkay in masiibadu gaadhay 2,100km (1,300 mayl) oo sababtay in xeebta Alaska ee gobolka Mareykanka laga arkay inay wasakhaysay Biyaha kaddib markii Markab shidaal oo siday 11 milyan oo galaan ku caariday xeebbaha Alaska.
Hawlgalka ciidamada Midowga Yurub ee gobolka, ayaa soo bandhigay sawirrada markabka booyada ah, oo weli dab ka holcayo xagga sare ku dhawaad laba toddobaad kadib weerarka Xuutiyiinta ee 21 August.
Howlgalka ciidamada badda ee Midowga Yurub ee ku sugan badda cas, ayaa sheegay in shirkaddaha gaarka loo leeyahay ay joojiyeen isku daygii ay ku doonayeen in ay ku badbaadiyaan markabka shidaalka oo gubanaya, taas oo ay ku sababeeyeen in xaaladdu aannay ahayn mid ammaan ah.
Ilaa hadda ma jiraan wax sheegasho ah oo ka soo baxay Sounion, iyadoo qiimaha markabka lagu qiyaasay $80 milyan, sida ay saddex ilo sheegeen.
Waxay intaa ku dareen in siyaasadda caymiska dagaalka ay bixisay dalad ay hoggaaminayso qoraaga Brit.
Xuutiyiinta, ayaa looga caagay Biyaha Badda Cas iyo marinka muhiimka ah ee Bebalmendeb, iyagoo si isdaba joog ah u bartilmaameedsaday maraakiibta ganacsi ee mara badda cas iyo gacanka cadmeed tan iyo bishii November 2023, markii uu bilaabmay duulaanka Israel ee Qaza, waxayna tallaabada weerarada ku tilmaameen inay hiil u yihiin xasuuqa ay Israel ku hayso shacabka Falastiiniyiinta ee dagaalka u dhaxeeya Israa’iil iyo Xamaas ee Marinka Qaza.
Bartilmaameedka Xuutiyiinta, ayaa ahaa Maraakiibta Israel, US iyo UK, waxayna dalalka xullufadda Mareykanka Badda Cas geeyeen Maraakiibta dagaalka ee ku gaashaamaan hubka Nukliyeerka, Diyaaraddaha dagaalka iyo gantaalada, laakiin qorshahooda ay doonayeen inay ku badbaadiyaan maraakiibta ayaa noqday mid waxba kama jiraan ah, waxaana iskaga cararay Biyaha Badda Cas qaar ka mid ah Maraakiibta dagaalka ee Mareykanka iyo xulufaddiisa, kuwaas oo habeen iyo maalin la kulmayay weeraro xataa iyaga lagu beegsanayo.
Arrintaa, ayaa keentay jebin weyn oo maraakiibta dagaalka ee reer galbeedka si ay u difaacaan maraakiibta ganacsiga, waxayna xullufadda Mareykanka ee Israel iyo Britain qaadeen hawlgalo dhanka cirka ah oo ay duqaymaha cirka kaga fuliyeen guddaha Yemen, iyagoo beegsaday dhulka ay maamulaan Xuutiyiinta oo u baddan waqooyi-galbeed ee Yemen. laakiin weerarada xullufadda ayaa noqday kuwo sii kordhiya xiisadda oo aan wax cabsi ah ku abuurin Xuutiyiinta.