Stockholm (Hargeisa Press)- Muxaadarada Stockholm waxay sare u qaaday nidaamka dowladnimo ee Somaliland oo ay ka dhigtay dood cilmiyeedka caalamiga ah. Professor Robinson, oo ka mid ah qoraaga “Why Nations Fail,” ayaa muujiyay sida isku-dhafka Somaliland ee qaab-dhismeedka dawladeed ee soo jireenka ah iyo kuwa casriga ah ay caqabad ku yihiin xikmadaha caadiga ah ee horumarka dimuqraadiga ah, gaar ahaan gobollada ay moodooyinka reer galbeedku halgan ugu jiraan sidii ay xidid ugu yeelan lahaayeen.
Falanqaynta Professor Robinson waxa udub dhexaad u ahaa Guurtida, Golaha Guurtida Somaliland ee u adeegaya aqalka sare ee baarlamaanka. Tan iyo markii la aasaasay shirweynihii Boorama ee 1993-kii, Guurtidu waxay cadaysay inay kaalin ka qaadatay xasilinta Somaliland muddadii ay dhisnayd. Waxtarkeedu waxa uu si gaar ah u soo shaac baxay sannadkii 2003-dii markii Madaxweyne Daahir Riyaale Kaahin uu ku guulaystay 80 cod oo si nabad ah loo aqbalay—wakhtigaas oo qeexaya dimuqraadiyadda Somaliland.
Guusha machadku ka gaadhay dhexdhexaadinta isku dhaca ayaa tusaale u ah sida hababka dhaqanku ay si wax ku ool ah uga hortagi karaan caqabadaha wakhtigan. 2021, Somaliland waxa ka qabsoontay doorashooyin baarlamaan iyo deegaan oo ay ku ammaaneen goob-joogayaasha caalamiga ah hufnaantooda iyo ka wada-qaybgalkooda. La qabsigani waxa uu fure u ahaa xasiloonida Somaliland ee mandaqada inta badan lagu tilmaamo qalalaasaha siyaasadeed.
Borofisar Robinson waxa uu sharaxay in amarrada caadiga ah — xeerarka iyo qiyamka bulshada ee hoose – ay muhiim u yihiin qaabaynta nidaamyada maamulka. Halka dawlado badan oo Afrikaan ahi ay la daalaa dhacayaan nidaamyo gumaysi ka dib oo ka soo horjeeda dhaqamada maxaliga ah, Somaliland waxa ay ka fogaatay godkan iyada oo hab-dhaqankeedii qabiilka ku salaysnaa ka dhigtay hay’ado dawladeed. Guurtidu, oo ka kooban 82 beelood, waxa ay habeeyaan wada-noolaanshaha iyo is-af-garadka bulshada, inkastoo tani ay mararka qaarkood abuurto is-dhaafsi dhaqaale oo u dhexeeya xasilloonida iyo dib-u-habaynta.
Bashir Goth oo ah Wakiilka Somaliland ee Mareykanka, ayaa si qoto dheer uga hadlay doorka Guurtidu ku leedahay dhagaystayaasha caalamiga ah isaga oo barbardhigay golaha Guurtida Mareykanka. “Isku ekaanshahani waxa uu caawiyaa ajaanibku inay fahmaan shaqada Guurtida,” Goth ayaa sharraxay, “laakin asalkeeda gaarka ah ee dimoqraadiyadda xoola-dhaqatada iyo doorka joogtada ah ee dhismaha nabadda ayaa noqday mawduuc xiiso leh oo cilmi-nafsi ah, oo hadda lagu aqoonsaday taariikhda Nobel Prize.”
Professor Robinson waxa uu barbardhigay Somaliland iyo Botswana sida wanaagsan ee ay ugu milmeen nidaamka kotla, isaga oo ka horyimid fikradda ah in dalalka saboolka ahi ay ku daydaan nidaamka reer galbeedka si ay u guulaystaan. Waxa taas ka sii yaab badan sida ay Somaliland ugu guulaysatay in mabaadii’da dawladnimo ee soo jireenka ah ay gaadhsiiso heer qaran—taasi oo ay dawlado badan oo Afrikaan ahi ku guulaysan waayeen.
Maqnaanshaha aqoonsi caalami ah, oo inta badan loo arko curyaan, ayaa laga yaabaa inay faa’iido lahayd. Iyada oo aanay jirin faragelin shisheeye oo ka amar qaadanaysa nidaamkeeda siyaasadeed, reer Somaliland waxa ay sameeyeen habab dawladnimo oo ku habboon baahiyahooda, taas oo keentay in la helo dimuquraadiyad ka qayb-gal, adkaysi iyo isla xisaabtan.
Raadinta Somaliland ee aqoonsiga caalamiga ah, ansaxinta akadeemiyadeed ee Professor Robinson waxay leedahay miisaan gaar ah. Waxa ay sii xoojinaysaa dooda ah in dariiqa gaarka ah ee ay Somaliland u marayso dawladnimo, in kasta oo aan caadi ahayn, haddana ay ka dhalatay dimuquraadiyad xasilloon, shaqaynaysa oo mudan in caalamku qiro. Isaga oo iftiiminaya sida reer galbeedku u caawin karaan dadka horumarkoodu hooseeyo, Professor Robinson wuxuu yidhi: “Waa inaan si dhab ah u qaadanaa oo aan si qoto dheer u barannaa dabeecadda bulshooyinkooda.” Guusha Somaliland waxay muujinaysaa mabda’an, taasoo muujinaysa sida hay’adaha wadaniga ah sida Guurtida loogu waafajin karo si wax ku ool ah maamulka dimuqraadiga ah ee casriga ah iyadoo la ilaalinayo sii wadida dhaqanka.