Hargeysa (Hargeisa Press)- Warsidaha caalamiga ah ee The Africa Report oo warbixin dheer ka qoray Somaliland, ayaa Doorashadii dhawaan ka dhacday dalka ku sifeeyay in ay noqon doonto tusaalihii ugu yaabka badnaa adduunka. Taas oo uu ku tilmaamay, Hal-qof-hal-cod oo si wanaagsan loo maamulay, isla-markaana ah mid naadir ah.
Wargeyska The Africa, ayaa sheegay in Doorashadii dhacday 13-kii November ay tahay wakhti iyo doorasho ay ku faani karaan shacabka reer Somaliland, taas oo sii xoojinaysa hamigoodii ahaa xasilloonida iyo horumarka sii socda ee dalkooda.
Warbixinta Wargeyska The Africa oo uu qoray Sheriff Bojang Jnr, waxa lagu bilaabay sidan:-
“Madaxweynaha la doortay ee Jamhuuriyadda Somaliland oo 69 jir ah ayaa 13-ka bisha December ee sannadkan si rasmi ah ula wareegaya xilka madaxtinimada JSL. Isaga oo ah hoggaamiye ku caan baxay midaynta, isku wadka bulshada iyo hawl-karnimo.
Madaxweynaha la doortay oo ahaa hoggaamiyaha mucaaradka Somaliland Cabdiraxmaan Maxamed Cabdallaahi oo loo yaqaanno Cirro ayaa 64% codbixintii 13-kii November kaga guulaystay Madaxweynaha xilka ka degaya ee Somaliland Md Muuse Biixi Cabdi.
Guusha uu xisbiga mucaaridka ah ee Waddani ka soo hooyey doorashada Somaliland ayaa soo gabagabaysay 14 sanno oo uu xukunka hayay xisbiga Kulmiye.
Cirro waxa uu ku dhashay magaalada Hargeysa ee Somaliland wakhtigaas oo uu Ingiriisku ka talinayey dalkan, waxaanu guddoomiye ka noqday Golaha Wakiillada Somaliland oo shacbigu soo doortay intii u dhexaysay November 2005 ilaa August 2015.
Sidoo kale, Cabdiraxmaan Cirro ayaa sannadkii 2017-kii u tartamay jagada Madaxweynaha Somaliland taas oo uu Muuse Biixi kaga adkaaday bishii November ee sannadkaas.
Madaxweynaha la doortay ee Somaliland oo lagu yaqaanno hab-dhaqankiisa cabbiraadda fikirka iyo hab-dhaqanka hoggaamineed ee loo wada dhan yahay, ayaa muddadii uu guddoomiyaha ahaa waxa uu soo bandhigay awoodda uu u leeyahay in la dhiso is-afgarad iyo in uu ka soo gudbay muuqaal-siyaasadeed oo kakan.
In badan oo ka mid ah shacabka reer Somaliland, ayaa guusha Cirro ku macneeyay tallaabo loo qaaday aqoonsi raadinta Somaliland ee beesha caalamka iyo xoojinta xidhiidhka reer galbeedka.
Cabdiraxmaan Cirro oo muddo dheer ku soo jiray hawlo diblamaasiyadeed laga soo bilaabo 1981-kii ka hor intii aanay Somaliland ka go’in Soomaaliya, waxa uu ka soo shaqeeyay adeegga arrimaha dibadda ee Jamhuuriyaddii Dimuqraadiga ee Soomaaliya. markii u horraysay waxa uu qabtay qunsuliyadda Moscow, ka dibna waxa uu ahaa ku-simaha Safiirka Midowga Soofiyeeti sannadkii 1991-kii.
Cirro waxa uu u guuray dalka Finland 1996-kii si uu ugu biiro qoyskiisa, waxaanu qaatay dhalashada Finland. Finland oo aan aqoonsanayn Somaliland, Si kastaba ha ahaatee, Suldaan Siciid Axmed, oo ah Xildhibaankii ugu horreeyay ee ka soo jeeda Waqooyiga Yurub, asalkiisuna yahay Soomaali, ayaa xusay guusha Cirro iyo doorashadiisu ay tusaale u tahay dimuqraaddiyadda Somaliland.
“Waxaan rajeynayaa in xilka si nabad ah lagu wareejiyo, waxaanan rajeynayaa in Madaxweynaha la doortay aan kula shaqeeyo horumarinta nabadda iyo wada-hadallada,” sidaa waxa yidhi ergayga gaarka ah ee Wasaaradda Arrimaha Dibedda Finland u qaabilsan dhexdhexaadinta nabadda Geeska Afrika.
Guusha Cirro waxa ay muujinaysaa isbeddel ku iman kara jihada siyaasadeed ee Somaliland, taas oo ka turjumaysa rabitaanka shacabka ee ku sallaysan isbeddelka.
Khabiir falanqeeye arrimaha siyaasadda, ayaa u sheegay wargeyska The Africa Report in ay jirto daaqad muujinaysa rejo, isaga oo tusaale u soo qaatay in xisbiga Waddani uu dabada ka riixayo isbeddel halkii uu ka sii wadi lahaa arrimo badan oo siyaasadda dalka ah. Cirro waxa loo arkaa inuu yahay siyaasi dhexdhexaadin iyo diblamaasiyad ay ku dhisan tahay hab-dhaqankiisa siyaasadda, waxaanu door biday inuu qaato go’aamo ku dhisan is-afgarad.
“Si guul leh u soo gabagabeynta codbixinta, gaar ahaan mucaaradka oo si aqlabiyad ah ku guulaystay, waxay muujinaysaa adkaysiga Somaliland iyo sida ay uga go’an tahay geeddi-socodyada dimuqraadiga ah oo naadir ku ah gobolka,” ayuu yidhi Khadar Mariano oo ah falanqeeye dhinaca horumarinta iyo siyaasadda ah iyo maamulaha shirkadda la-talinta ee Adans Consulting Group. Waxaanu yidhi “Tani waa wakhti ay ku faani karaan reer Somaliland, taas oo xoojinaysa hamigooda ah xasilloonida iyo horumarka sii socda.”
Madaxweynaha la doortay iyo xisbigiisa Waddani ayaa ku guulaystey doorashada isaga oo ballan qaaday inuu la iman doono isbeddelkii loo baahnaa. Hadda waxa la filayaa inuu hoggaamiyo isaga oo diiradda saaraya wada-hadal, isku-duubni, iyo dib-u-habayn, taas oo ay u badan tahay inuu keeno isu-dheellitirka qiyamka dawladnimada iyo rabitaanka casriga ah.
Maamulka cusub wuxuu u baahan doonaa inuu wax ka qabto rejada sare ee dadweynaha ee la xisaabtanka iyo dib u habeynta. Mariano oo ah Diblomaasi ruug-caddaa ah ayaa yidhi, “Cirro waxa laga filayaa inuu noqdo hoggaamiye la isku raacsan yahay oo qiimeeya midnimada iyo wax-wada-qabsiga.
Sooyaalkiisa taariikheed waxa ay tilmaamaysaa in uu xoogga saari doono isku-xidhka iyo suulinta tafaraaruqa iyo abuuritaanka dawlad loo dhan yahay oo ka turjumaysa danaha kala duwan ee Somaliland.
Mariano waxa uu sheegay in maamulka cusubi uu si dhab ah u wajaho arrimaha, soo celinta kalsoonida shacabka iyo wax ka qabashada baahiyaha dhaqan-dhaqaale ee dadweynaha.
“Tijaabada dhabta ah waxay ku jirtaa awoodda ay u leeyihiin inay ka soo baxaan ballanqaadyada iyaga oo dhex maraya dhibaatooyin adag.”
Si kastaba ha ahaatee, Ictiraaf raadinta caalamka ayaa ah ajandayaasha ugu waaweyn ee ku jira liiska hubinta xidhiidhka dibadda ee Cirro. Waxaanu aad ugu dheeraaday xiligii ololihiisa sidii loo horumarin lahaa ictiraaf raadinta Somaliland.
“Cirro waxa uu hayaa shaqo cusub oo adag oo ah xoojinta xidhiidhka Maraykanka iyo dalalka reer galbeedka iyo sidoo kale ka faa’iidaysiga xidhiidhka Imaaraadka. Arrintaas wax badan baa ka taagan, Cirro go’aannada iyo sida uu u wajahayo arrimahan cakiran waxay noqon doonaan kuwo saamayn weyn ku leh Somaliland,”
Congress-ka Mareykanka, ayaa ku boorriyay Pentagon-ka inay si qoto dheer u xoojiyaan iskaashiga dhinaca ammaanka ee ay la leeyihiin Somaliland.
Doorashadii Donald Trump ee Mareykanka, ayaa dib u soo celisay rejadii aqoonsiga ee Somaliland.
“Washington waxa ay danaynaysaa Somaliland, laga yaabee in Jamhuuriyiintu ay ka badan yihiin Dimuqraadiyiinta,” ayuu yidhi Kaaliyihii Xoghayihii hore ee Mareykanka arrimaha dibedda u qaabilsanaa Afrika, Tibor Nagy.
“Haddii aad liis ka samayso wax kasta oo ay Somaliland qabsatay oo ay saxan tahay, waxa jira muuqaal muraayad ah oo muujinaya waxa ay Soomaaliya (Muqdisho) samaynayso,” ayuu u sheegay The Africa Report.
“Doorashooyinkii dhawaan dhacay waxa laga yaabaa inay noqdaan tusaalihii ugu yaabka badnaa ee doorasho Hal-qof-hal-cod ah oo si wanaagsan loo maamulay; isla-markaana uu mucaaridku ku guulaystay. waxa ay keeni doontaa in si nabad ah xukunka loogu wareejiyo,” ayuu raaciyay.